Bir halk ilacı olan zerdeçal kistik fibroz tedavisinde devrim yapabilir mi?

Kistik fibroz en sık görülen metabolik hastalıkların başında gelmektedir. Son yıllarda hasta bakımının kalitesinin artması ile bu hastaların yaşama süreleri uzadıysa da hastalığın henüz kesin bir tedavisi yoktur. Gen tedavisi için yapılan çalışmalar henüz olumlu bir sonuca ulaşamamıştır.

Bu yıl Dünyanın en saygın dergilerinin başında gelen Science‘de halk ilacı ve baharat olarak bildiğimiz zerdeçalın kistik fibrozlu deney hayvanlarında, kistik fibrozda gen defektinin oluşturduğu fonksiyonel bozukluğu düzelttiği gösterildi (1).

Bu heyecan verici araştırmanın özetini ve yorumlarını okumak istiyorsanız Prof. Dr. Ahmet Aydın’ın hazırladığı bu yazıyı mutlaka okuyunuz. Yazıda ayrıca ayrıca kistik fibroz, zerdeçal ve zerdeçalın tedavide kullanıldığı hastalıklar hakkındaki bilgileri de bulacaksınız.

Curcumin, a Major Constituent of Turmeric, Corrects Cystic Fibrosis Defects

Science, 2004; 304:600-602

Marie E. Egan, Marilyn Pearson, Scott A. Weiner, Vanathy Rajendran, Daniel Rubin, Judith Glöckner-Pagel, Susan Canny, Kai Du, Gergely L. Lukacs, Michael J. Caplan

Cystic fibrosis is caused by mutations in the gene encoding the cystic fibrosis transmembrane conductance regulator (CFTR). The most common mutation, F508, results in the production of a misfolded CFTR protein that is retained in the endoplasmic reticulum and targeted for degradation.

Curcumin is a nontoxic Ca–adenosine triphosphatase pump inhibitor that can be administered to humans safely. Oral administration of curcumin to homozygous F508 CFTR mice in doses comparable, on a weight-per-weight basis, to those well tolerated by humans corrected these animals’ characteristic nasal potential difference defect. These effects were not observed in mice homozygous for a complete knockout of the CFTR gene.

Curcumin also induced the functional appearance of F508 CFTR protein in the plasma membranes of transfected baby hamster kidney cells. Thus, curcumin treatment may be able to correct defects associated with the homozygous expression of F508 CFTR.

Prof. Dr. Ahmet Aydın’ın yorumu

Science’da yayınlanan araştırmada kistik fibrozu olan 10 fareye ağız yolu ile zerdeçal, kontrol grubunu oluşturan 10 fareye ise boş ilaç (plasebo) verilmiş. Verilen zerdeçal miktarı insanlarda kullanılan miktarlara uyuyormuş.

10 hafta sonra zerdeçal alan grupta 1 ölüm varken almayan grupta ise 6 ölüm gerçekleşmiş.

Kistik fibroz hastlarında görülen nazal potansiyel farkındaki bozukluk düzelmiş. Aynı araştırmada zerdeçalın bebek hamsterlerin böbrek hücrelerinin plazma membranlarında CFTR proteinine tekrar fonksiyon kazandırdığı da gösterilmiş.

Normalde bir dış salgı bezi salgısını hücrelerindeki klor kanalları ile yapar. uyarıldıktan sonra klor iç salgı bezinin boşluğuna geçer. CFTR (cystic fibrosis transmembrane conductance regulator ) klor kanalını aktive eden proteindir. Kanal aktive olur→ klor boşluğa (lümen) geçer →klor sodyumu sürükler→ lümende miktarı artan NaCl hücrenin karşı tarafındaki kan damarlarında bulunan suyu buraya sürükler.

Bilindiği gibi kistik fibrozda CFTR proteinini kodlayan gende bir bozukluk vardır. Bu bozukluk ter bezi dışındaki bezlerin koyu bir salgı ile tıkanmasına yol açar. Daha sonra o bezde kistler oluşur ve nedbe dokusu (fibroz) gelişir. Bu nedenle hastalığa kistik fibroz denmiştir.

Kistli nedbe dokuları ilgili organları (akciğer, pankreas, karaciğer vb) fonksiyonlarını bozar. Bu bozukluklar iyi bakım görmeyen hastalarda ölümcül olabilirler.

Kistik fibroz nasıl bir hastalıktır? (2)

Kistik fibroz ter bezi hariç bütün salgı bezlerinin (pankreas, akciğer, karaciğer, yumurtalık, testis vb) salgılarının koyulaşması ve bezleri tıkayarak onların fonksiyonlarını bozan ve kalıtım yolu ile geçen ağır bir hastalık. Batı toplumlarında ve muhtemelen de Türkiye’de 1:2000 sıklığında görülmektedir. Ülkemizde yaklaşık 1,200, 000 doğum/yıl olduğuna göre her yıl 600 çocuk bu hastalıkla doğmaktadır.

Klinik bulgular nelerdir?

Hastalığın en önemli bulguları sık geçirilen akciğer iltihapları (zatürree, pnömoni), yağ emilimi azalmasına bağlı dışkıdan aşırı yağ atılması, beslenme yetersizliği ve tuz kaybına bağlı susuzluktur. Nadir bulguları arasında bağırsak tıkanması, karaciğer sirozu, kısırlık (erkekte), yumurtalık kisti ve diyabet de vardır.

Hastaların %10-15’inde doğuştan bağırsak tıkanması(mekonyum ileusu) vardır.

Az gelişmiş ülkelerde kistik fibrozlu hastalar ilk birkaç yıl içinde sık geçirilen akciğer hastalıkları ve beslenme yetersizliğine bağlı olarak ölürler. İyi bir bakım ile yaşam süresini 30-40 yıl üzerine çıkartabilmek mümkündür.

Nasıl teşhis konulur?

Eğer bir çocukta sık geçirilen akciğer iltihapları, nedeni bilinmeyen beslenme yetersizliği ve yağlı dışkılama gibi bir bulgu varsa kistik fibroz dediğimiz bu hastalığın olup olmadığı araştırmalıdır.

Terde tuz miktarının arttığının gösterilmesi teşhisteki en önemli unsurdur. Ayrıca genetik testler de yapılabilir.

Gebelik sırasında teşhis mümkün mü?

Hastalıkta anne ve baba taşıyıcıdır. Taşıyıcı anne ve babanın çocuklarının dörtte biri hastalıklı olarak doğar. Kistik fibroz teşhisli bir çocuğu olan aile daha sonra doğacak çocuklarında aynı hastalığın olup olmadığını hamilelik sırasındaki testler ile anlayabilirler.

Kistik fibrozlu hastalar nasıl tedavi edilir?

Sık geçirilen akciğer iltihaplarının azaltılması ve tedavisi

Korunmak için hastaya bağışıklık sistemini güçlendiren besleyiciler ve vitaminler verilir. Koruyucu aşılar yapılır. Psödomonas mikrobuna (hastalıkta en çok rastlanılan zatürree mikrobu) karşı koruyan aşılar yapılır (Çok pahalı!).

Balgam sökücüler ve diğer öksürük şurupları genellikle yararsızdır. Göğüs masajları balgamın boşalmasına yardımcı olabilir.

Beslenme tedavisi

Kistik fibozlu hastaların tümüne yakın bölümünde beslenme yetersizliği vardır. Beslenme yetersizliğinin temel nedenleri yağ emilim bozukluğu ve sık geçirilen enfeksiyonların oluşturduğu iştahsızlıktır.

Enerji kaybına yol açağından kistik fibrozlu hastalarda kesinlikle yağ kısıtlaması yapılmamalı tersine yağdan zengin yiyecekler verilmelidir. Diyet omega-3 yağla-rından zengin olmalıdır; gerekirse 1-3 gram/gün takviye edilmelidir.

Sindirim bozukluğunun azaltılması için mide asidine dayanıklı, bağırsakta mikro-kürecikler şeklinde çözünen pankreas enzimleri içeren ilaçlar kullanılmalıdır.

Diyetteki yağda eriyen vitaminlerin ( A, E, D, K) miktarı arttırılmalıdır. Ayrıca C vitamini, çinko ve selenyum yetersizliği de gelişebilir.

Yüksek miktarda sindirim enzimi, esansiyel yağ asitleri ve mikrop kırıcı madde içerdiğinden kistik fibrozlu hastalarda anne sütü kullanımı son derece yararlıdır. Anne sütünün tek sakıncası sodyum oranının düşük olması nedeni ile çevre sıcaklığının arttığı zamanlarda tuz kaybına ve su kaybınına yol açmasıdır.

Tuz kaybı riskini azaltmak için anne sütü ve/veya mama alan bebeklerin diyetlerine tuz ilâve edilmelidir. Çocuğun yaşı arttıkça yemeklerine istediği kadar tuz koyabileceği için tehlike azalır.

Zerdeçal nedir?

Zerdeçal (zerdeçöp , zerdeçal , safran kökü, sarıboya, zerdeçav, hint safranı, CURCUMA LONGA L., Zingiberaceae) polifenolik bir bileşiktir(4).

Zerdeçal sarı çiçekli, büyük yapraklı ve rizomlu çok yıllk otsu bir bitkidir. Vatani Başta Pakistan, Hindistan, Çin ve Bangladeş olmak üzere Asya’nın tropik bölgelerde yetişir. Bitkinin toprak altındaki ana rizomları yumurta veya armut seklindedir. Yan rizomları ise parmak şeklindedir. Rizomların üst yüzü sarımsı, iç yüzü ise sarı renklidir. Acımsı bir tadı vardır.

Piyasada parmak şeklinde (rizom) ve toz şeklinde bulunur. İçinde onlarca madde bulunur. Fakat aktif maddesi kurkumindir. Zerdeçal tozunun yaklaşık 1:30- 1:100 kadarı curcumindir. 1 silme tatlı kaşığı zerdeçal 3 gramdır; ortalama 30-90 mg curcumin içerir.

200 mg/gün’lük dozlarda (yaklaşık 2-4 silme tatlı kaşığı toz) zerdeçalın antienflamatuvar, antikanserojen ve antiaterojenik olduğu gösterilmiştir. Bilinen bir yan etkisi yoktur.

Zerdeçal ipek kumaşlar ve ince derilerin boyanmasında ve kına yakmada da renklendirici olarak kullanılmaktadır.

Not: Henüz kistik fibrozlu çocuklar üzerinde zerdeçalın etkilerini gösteren bir çalışma tamamlanmamıştır. Zerdeçal çok yaygın kullanıldığı ve minimal yan etkiye sahip olduğu için kullanılmasında bir sakınca yok gibi görünmektedir. Yine de böyle bir uygulamanın hekim kontrolü altında yapılması şarttır.

Kliniğimizde kistik fibrozlu birkaç hastada zerdeçalı kullandık. Birkaç gün içinde hastalar çok rahat balgam çıkardıklarını ve rahat ettiklerini ifade ettiler.

Zerdeçalın içindeki maddeler

ppm = parts per million, tr = trace, (bt)= bitki, (ç)= çiçek, (ey)= esansiyal yağ, (kgv)= kök gövde, (th)= tohum, (yp)= yaprak

Çeşitli hastalıklarda zerdeçal

Antiioksidan/zerdeçal

Zerdeçal en etkin ve en yaygın kullanılan antioksidanlardan biridir(5-9).

Zerdeçal/enflamasyon

Yapılan araştırmalar zerdeçalın lökotirien, prostaglandin, tumor nekroze edici faktör ve interlökin-12 gibi iltihap oluşturan kimyasal maddelerin ortaya çıkışını geciktirip hafiflettiğini göstermiştir(10-11).

Solunum yolu enfeksiyonları/zerdeçal

Zerdeçal antienflamatuar ve antioksidan etkileri ile solunum yolu enfeksiyonlarınada (üst solunum yolu enfeksiyonu, astım, bronşit, sinüzit) yaygın olarak kullanılan bir halk ilacıdır.

Zerdeçal/kanser

Zerdeçalın aktif maddesi curcumin hem kanserin korunmasını sağlar hem de bazı kanserlerde tedavi edici olarak kullanılmıştır Tümör hücrelerinin üremesini engeller ve toksik yan ürünlerini azaltır (12-17).

Zerdaçal/Alzheimer

Zerdeçal antioksidan ve antienflamatuar etkileri ile Alzheimer hastalığına gidişi engellemektedir. Zerdeçalın beta-amiloid plaklarının gelişimini yavaşlattığı da gösterilmiştir (18-20).

Diğer hastalıklar

Zerdeçalın başta mültipl skleroz (21-22), katarakt oluşumu (23), karaciğer hasarı (24), enfarktüs(25) ve felç (26) olmak üzere çeşitli hastalıklar üzerine olumlu etkileri olduğuna ilişkin çok sayıda çalışma vardır.

Kaynaklar

1. Egan ME, Pearson P, Weiner SA, Rajendran V, Rubin D, Glöckner-Pagel J, Canny S, Du K, Lukacs GL, Caplan MJ. Curcumin, a Major Constituent of Turmeric, Corrects Cystic Fibrosis Defects Science, 2004; 304:600-602
2. Aydın A, Adal E. Kistik fibroz. İst Çocuk Kliniği Dergisi (Pediatri Arşivi) 1996; 3:308-13
3. Araujo CC, Leon LL. Biological activities of Curcuma longa L. Mem Inst Oswaldo Cruz. 2001 Jul;96(5):723-8.
4. http://www.bitki.org/index.php?bitki=curcuma%20longa
5. Miquel J, Bernd A, Sempere JM,Díaz-Alperi J, Ramírez A. The curcuma antioxidants: pharmacological effects and prospects for future clinical use. A review. Archives of Gerontology and Geriatrics. 2002; 34(1): 37-46
6. Jitoe et al., 1992A. Jitoe, T. Masuda, I.G.P. Tengah, D.N. Suprapta, I.W. Gara and N. Nakatani , Antioxidant activity of tropical ginger extracts and analysis of the contained curcuminoids. J. Agric. Food Chem. 40 (1992), pp. 1337–1340.
7. Masuda et al., 1992T. Masuda, J. Isobe, A. Jitoe and N. Nakatani , Antioxidative curcuminoids from rhyzomes of Curcuma xantorrhyza. Phytochemistry 31 (1992), pp. 3645–3647. Abstract
8. Miquel J, Bernd A, Sempere JM,Díaz-Alperi J, Ramírez A. The curcuma antioxidants: pharmacological effects and prospects for future clinical use. A review. Archives of Gerontology and Geriatrics. 2002; 34(1): 37-46
9. Ono K, Hasegawa K, Naiki H, Yamanda M. Curcumin has potent anti-amyloidogenic effects for Alzheimer’s beta-amyloid fibrils in vitro. J Neurosci Res. 2004 Mar 15; 75(6):742-50.
10. Skrzypezac-Jankun, N.P. McCabe, S.H. Selman and J. Jankun , Curcumin inhibits lipoxygenase by binding to its central cavity: theoretical and X-ray evidence. Int. J. Mol. Med. 6 (2000), pp. 521–526.
11. Chainani-Wu N. Safety and anti-inflammatory activity of curcumin: a component of tumeric (Curcuma longa). J Altern Complement Med. 2003 Feb;9(1):161-8.
12. Inano, M. Onoda, N. Inafuku, M. Kubota, Y. Kamada, T. Osawa, H. Kobayashi and K. Wakabayashi , Potent preventive action of curcumin on radiation-induced initiation of mammary tumorigenesis in rats. Carcinogenesis 21 (2000), pp. 1835–1841.
13. M.T. Huang, W. Ma, P. Yen, J.G. Xie, J. Han, K. Frenkel, D. Grunberger and A.H. Conney , Inhibitory effect of low doses of curcumin topical application on 12-O-tetradecanoylphorbol-13-acetate-induced tumor promotion and oxidized DNA bases in mouse epidermis. Carcinogenesis 18 (1997), pp. 83–88.
14. Inano, M. Onoda, N. Inafuku, M. Kubota, Y. Kamada, T. Osawa, H. Kobayashi and K. Wakabayashi , Potent preventive action of curcumin on radiation-induced initiation of mammary tumorigenesis in rats. Carcinogenesis 21 (2000), pp. 1835–1841.
15. P. Limtrakul, S. Lipigorngoson, O. Namwong, A. Apisariyakul and F.W. Dunn , Inhibitory effect of dietary curcumin on skin carcinogenesis in mice. Cancer Lett. 116 (1997), pp. 197–203.
16. Van Erk MJ, Teuling E, Staal YCM et al. Time- and dose-dependent effects of curcumin on gene expression in human colon cancer cells. J Carcinog. 2004 May 12;3(1):8.
17. Aggarwal BB, Kumar A, Bharti AC. Anticancer potential of curcumin: preclinical and clinical studies. Anticancer Res. 2003 Jan-Feb;23(1A):363-98.
18. Ambegaokar SS, Wu L, Alamshahi K, et al. Curcumin inhibits dose-dependently and time-dependently neuroglial cell proliferation and growth. Neuro Endocrinol Lett. 2003 Dec; 24(6): 469-73.
19. Frautschy SA, Hu W, Kim P, et al. Phenolic anti-inflammatory antioxidant reversal of Abeta-induced cognitive deficits and neuropathology. Neurobiol Aging. 2001 Nov; 22(6):993-1005.
20. Lim GP, Chu T, Yang F, Beech W, Frautschy SA, Cole GM. The curry spice curcumin reduces oxidative damage and amyloid pathology in an Alzheimer transgenic mouse. J Neurosci. 2001 Nov 1;21(21):8370-7.
21. Natarajan C, Bright JJ. Curcumin inhibits experimental allergic encephalomyelitis by blocking IL-12 signaling through Janus kinase-STAT pathway in T lymphocytes. J Immunol 2002;168(12):6506-13.
22. Natarajan C, Bright JJ. Peroxisome proliferator-activated receptor-gamma agonists inhibit experimental allergic encephalomyelitis by blocking IL-12 production, IL-12 signaling and Th1 differentiation. Genes Immun 2002;3(2):59-70.
23. Padmaja S, Raju TN. Antioxidant effect of curcumin in selenium induced cataract of Wistar rats. Indian J Exp Biol. 2004;42(6):601-3.
24. Liu YG, Chen HC, Jiang YP. Protective effect of curcumin on experimental liver injury in mice. Zhongguo Zhong Yaho Za Zhi. 2003;28(8):756-8, 93.
25. Nirmala C, Puvanakrisnan R. Protective role of curcumin against isoproterenol induced myocardial infarction. Mol Cell Biochem. 1996 Jun 21;159(2):85-93.
26. Thiyagarajan M, Sharma SS. Neuroprotective effect of curcumin in middle cerebral artery occlusion induced focal cerebral ischemia in rats. Life Sci. 2004 Jan 9;74(8):969-85