Güneş ışığı ilacınız olsun

Damarlarımızda dolaşan, hücrelerimizde yer alan demir elementinin, evrenin oluşumu sırasında yer alan demir elementi ile aynı olduğunu öğrendiğimde etkilendiğimi itiraf edeyim. İzlemiş olduğum belgeselde sunucu hepimizde biraz yıldız tozu olduğundan bahsetmekte idi. Bu yazı biraz bu konu ile ilgili olup insanoğlunun güneş ile etkileşiminde bahsetmek istiyorum.

Güneş ışığı: vitamin D nin ötesinde faydaları

Dışarı çıkmak, hava almak, güneş ışığını hissetmek herkesi hem fiziksel hem de psikolojik olarak rahatlatır. Evdeki yapay ışık yani elektrik ile elde edilen ışık yerine güneş ışığı daha faydalıdır. Güneş ışığı olmadan dünyada yaşam mümkün değil. Işık besin ve su gibi vücudumuz için bir ihtiyaçtır. Newton bir güneş ışını demetini karanlık bir odada bir prizmada geçirdiğinde, bildiğimiz beyaz ışık cam prizmanın öbür yüzünden çıkarken mor, lacivert, mavi, yeşil, sarı, turuncu ve kırmızı renkli ışınlara ayrılmıştı. Bu renkli ışın demetlerine tayf denir. Ultraviole B ışığı, vitamin D sentezini sağlayan güneş ışığı spektrumunun küçük bir parçasını oluştur. Güneş ışığının insan vücuduna olan faydası vitamin D sentezinin ötesindedir.

Şekil 1. Güneş ışığı demetleri

Güneş ışığı içerisindeki farklı ışık spektrumlarının faydalarına kısaca değinirsek:

Kırmızı ışık/infrared ışık spektrumu, mitokondri adını verdiğimiz hücrenin enerji santralı üzerinden hücrelerimize enerji depolar. Kırmızı ışığın bu faydası nedeni ile 1895 yılında suçiçeği tedavisinde, antibiotikler bulunmadan 100 yıl önce tüberküloz tedavisinde kullanılmıştır. Yine 1970 li yıllarda yaraların hızlı iyileştirilmesinde kullanılmıştır. K lazer olarak bilinen kırmızı ışık türü, sadece deri ile sınırlı kalmaz derin dokulara ulaştığı için diyabetik yaraların tedavisinde kullanılmıştır. Yine infrared saunalardan yine sağlık amacı ile yararlanılmaktadır. Literatür incelendiğinde kırmızı ışığın yaşa bağlı sarı nokta hastalığında, diz artrozu, selülit, saç kaybı, fibromiyalji ve hipotiroidizm tedavisinde kullanıldığı bildirilmektedir.

Mavi ışık hastanelerden edinilmiş antibotiğe dirençli MRSA olarak bilenen tehlikeli bakterilerin dakikalar içinde öldürülmesini sağlar. LED ışığı (470 nm) bu amaçla kullanılabilecek çok ucuz tedavi yöntemidir. Mavi ışık akne tedavisinde FDA tarafından onaylanmıştır.

Ultraviole A: Cildimizin kırışmasına, doku hasarına neden olan kaçınılması önerilen Ultraviole A nın bile bazı faydaları vardır. Ciltte depolanmış olan nitrik oksidin (NO)  salgılanmasını sağlar. NO damarlarımız genişletir, tansiyonumuzu düşürür, bakterilerin öldürülmesine, kanser ile savaşa katılır. Güçlü bir antioksidandır.  Ultraviole A tamamen kötü demek doğru değildir. Aşırı Ultraviole A  zararlıdır.

Ultraviole B (UVB) ışığı, D vitamin sentezini sağlar. D vitamin üzerinden kemik sağlığı, otoimmun hastalıklar, sedef hastalığı, vitiligo, ekzema, astım ve kanser gibi pek çok hastalıkta olumlu etkilerine bültenimizde defalarca yer verilmiştir.

Bugün güneş ışığının doğal antidepresan olduğu beyindeki serotonin döngüsünü artırdığı bilinmektedir.

Doğal ışık ve karanlık döngüsü içimizdeki biyolojik saati her gün ayarlar. Bu döngünün sağlıklı gerçekleşmesi uyku kalitesini sağlar. İç saatiniz düzgün çalışmıyorsa daha çok GABA sentezlenir. Aşırı GABA beyinin hafıza bölümümü baskılar, kısa süreli hafızanın zayıflamasına neden olur. Yaratıcık ve öğrenme perfomansı bozulur. Kalitesiz az uyku stres hormonu olarak bilenen kortizolün sürekli yüksek kalmasına neden olur. Bu durum sizin kalp hızınızın ve tansiyonun yükselmesine eden olur. Beyindeki belirli bölgelerin etkisi ile sindirim faaliyeti durur, kaslarda gerilim oluşur. Yoğun stres baş ağrısı, depresyon, sindirim sorunları, anksiyete, yüksek tansiyon oluşturur. Uykusuzluk açlık ve tokluk ile ilgili hormonları etkiler. Örneğin leptin düzeyi azalır, ghrelin düzeyi artarki bu da açlık hissini tetikler. Az uykuda, çok uykuda tip II diyabet riskini artırır. Uyku ile ilgili önemli tavsiyeler için bültenimizde yayınlanan “Bilinmeyen yönleriyle uyku” yazısını okuyun.

Yaşı 45 yaş ve üzeri olan bireylerde güneş ile az karşılaşanlara göre çok karşılaşanlarda kognitif fonksiyonların daha iyi olduğu bilinmektedir. Gün içinde güneş ışığı ile karşılaşmak beyinin hipokampus bölgesinde serotonin artışına neden olur, iç saatimizi yeniden ayarlar ve böylece hafıza güçlenir.

Güneş ışığından bahsedip cilt kanserinden bahsetmemek olmaz. UVB ışığı ile kronik olarak karşılaşmak cildin belirli tabakalarının (stratum korneum) kalınlaşmasına ve hiperkeratoza yol açarak ciltten zararlı ışınların geçişine engel olur. UVB elastik dokunun birikimine neden olur ki bu durum “solar elastoz” olarak bilinir. Solar elastoz bazal hücreli karsinom isimli cilt kanseri için koruyucu olduğu kabul edilir. En tehlikeli cilt kanseri olarak bilinen melanomun solar elastoz bulunan tipi geç yaşta ortaya çıkarken solar keratoz bulunmayan tipi erken yaşta görülür. Yani sürekli güneş ile karşılaşmak melanom ortaya çıkış yaşını ileriye atmaktadır. Nitekim melanom beklenilenin aksine çiftci ya da balıkcı gibi sürekli güneş ile karşılaşanlarda değil kapı dışarı çıkmayanlarda daha sık görülür. Çalışmalar tatilde karşılaşılan güneş ışığının cilt kanseri sıklığını artırmadığını göstermiştir. Sokaklarda oynayan çocuklarda yine cilt kanseri riski düşük bulunmuştur. Sonuç olarak güneş yanığı yapmadan güneş ile kronik olarak karşılaşmak cilt kanseri sıklığını artırmayıp tam aksine koruyucudur.

Evrenin oluşumu ile birlikte insanoğlunu sarıp sarmalayan ve onu yaşamda tutan önemli bir güç olan güneşi terk edemeyiz. Yapay ışıklar altından bir an önce çıkmalıyız. Güneşin bize sağladıklarını yapay olarak karşılayabileceğimiz düşüncesinden bir an önce vazgeçmeliyiz.

Doç. Dr. Hasan Önal

Kaynaklar

1. Kellogg, MD. Light therapeutics; a practical manual of phototherapy for the student and the practitioner, with special reference to the incandescent electric-light bath. Battle Creek, Mich., Good Health Pub. Co, 1910: 1852-1943.
2. Møller KI, Kongshoj B, Philipsen PA, Thomsen VO, Wulf HC. How Finsen’s light cured lupus vulgaris. Photodermatol Photoimmunol Photomed. 2005;21:118–24.
3. Lawrence G. Tools of the trade: the Finsen Light. Lancet. 2002;359:1784.
4. Wintzen M, Ostijn DM, Polderman MC, le Cessie S, Burbach JP, Vermeer BJ. Total body exposure to ultraviolet radiation does not influence plasma levels of immunoreactive beta-endorphin in man. Photodermatol Photoimmunol Photomed. 2001;17:256–60.
5. Gambichler T, Bader A, Vojvodic M, Avermaete A, Schenk M, Altmeyer P, et al. Plasma levels of opioid peptides after sunbed exposures. Br J Dermatol.
6. Kaur M, Liguori A, Fleischer AB, Jr., Feldman SR. Plasma beta-endorphin levels in frequent and infrequent tanners before and after ultraviolet and non-ultraviolet stimuli. J Am Acad Dermatol. 2006;54:919–20.
7. Juzeniene A, Moan J. Beneficial effects of UV radiation other than via vitamin D production. Dermatoendocrinol. 2012 Apr 1;4(2):109-17.
8. Liu D, Fernandez BO, Hamilton A, Lang NN, Gallagher JM, Newby DE, Feelisch M, Weller RB. UVA irradiation of human skin vasodilates arterial vasculature and lowers blood pressure independently of nitric oxide synthase. J Invest Dermatol. 2014 Jul;134(7):1839-46
9. Lambert GW, Reid C, Kaye DM, Jennings GL, Esler MD. Effect of sunlight and season on serotonin turnover in the brain. Lancet. 2002360:1840–1842.
10. Praschak-Rieder N, Willeit M, Wilson AA, Houle S, Meyer JH. Seasonal variation in human brain serotonin transporter binding. Arch Gen Psychiatry. 200865:1072–1078.
11. Carlsson A, Svennerholm L, Winblad B. Seasonal and circadian monoamine variations in human brains examined post mortem. Acta Psychiatr Scand Suppl. 1980280:75–85.
12. Thomas NE, Kricker A, From L, Busam K, Millikan RC, Ritchey ME, et al. Genes, Environment, and Melanoma Study Group Associations of cumulative sun exposure and phenotypic characteristics with histologic solar elastosis. Cancer Epidemiol Biomarkers Prev. 2010;19:2932–41.
13. Walther U, Kron M, Sander S, Sebastian G, Sander R, Peter RU, et al. Risk and protective factors for sporadic basal cell carcinoma: results of a two-centre case-control study in southern Germany. Clinical actinic elastosis may be a protective factor. Br J Dermatol. 2004;151:170–8.
14. Berwick M, Armstrong BK, Ben-Porat L, Fine J, Kricker A, Eberle C, et al. Sun exposure and mortality from melanoma. J Natl Cancer Inst. 2005;97:195–9.
15. Gillgren P, Brattström G, Frisell J, Persson JO, Ringborg U, Hansson J. Effect of primary site on prognosis in patients with cutaneous malignant melanoma. A study using a new model to analyse anatomical locations. Melanoma Res. 2005;15:125–32.
16. Garbe C, Büttner P, Bertz J, Burg G, d’Hoedt B, Drepper H, et al. Primary cutaneous melanoma. Prognostic classification of anatomic location. Cancer. 1995;75:2492–8.
17. Grant WB. Skin aging from ultraviolet irradiance and smoking reduces risk of melanoma: epidemiological evidence. Anticancer Res. 2008;28(6B):4003-8.
18. Vollmer RT. Solar elastosis in cutaneous melanoma. Am J Clin Pathol. 2007;128:260–4.
19. Pukkala E, Martinsen JI, Lynge E, Gunnarsdottir HK, Sparén P, Tryggvadottir L, et al. Occupation and cancer – follow-up of 15 million people in five Nordic countries. Acta Oncol. 2009;48:646–790.
20. Newton-Bishop JA, Chang YM, Elliott F, Chan M, Leake S, Karpavicius B, et al. Relationship between sun exposure and melanoma risk for tumours in different body sites in a large case-control study in a temperate climate. Eur J Cancer. 2011;47:732–41.