Otistik çocuklarda enfeksiyonlar

Ateşin faydaları

• Antikor üretimini artırmak
• Akyuvar sayısını artırmak (beyaz küreler, lökositler). Bunlar düşmanla çarpışan askerlerdir (iyi çocuklar).
• İnterferon salgısı artırmak: İnterferon virüslerin hücrelere saldırmasına engel olur.
• Bakterilerin demirle beslenmesini engellemek
• Mikropların üremesini yavaşlatmak. Yani ateş mikropların düşmanıdır, ateşi düşürmek ise mikroplara dans ettirir. Solunum yolu enfeksiyonlarının öncelikle burunu tutması, burunun vücudun en soğuk yerlerinden biri olmasıdır.

39^oC civarı ateş, mikroplara karşı savunmada optimal derecedir. Bu civardaki ateş vücudu çabuk iyileştirir. Ateş sırasında bağırsak hareketleri yavaşlar. Bu nedenle hastaya fazla yemek yedirilmesi doğru değildir. Aç kalmak ya da tavuk suyu çorbası gibi bir hafif yemek uygun olur. İstirahat, yapılan tedaviye yardımcı olacaktır. Enfeksiyon sırasında iş yapmak bağışıklık sisteminin çalışmasında kullanılan enerjinin azalmasına neden olur.

Özetle söyleyecek olursak ateş çoğu zaman da düşman değil, dosttur. Üstelik ateşin derecesi ile hastalığın şiddeti arasında birebir bir ilişki yoktur. Örneğin ateşi çok yüksek olan bir çocuk oyun oynamaya devam ederken ateşin normal hatta düşük olduğu çocuklar ise çok hasta görünebilirler.

Ateş nedenleri

Ateşin birçok nedeni vardır. Ama çok büyük bir bölümünün nedeni enfeksiyonlardır. Çocuklar hayatlarının ilk beş-altı yılında ve ilkokula başladıklarında çok sık virüs enfeksiyonlarına bağlı ateşli hastalık geçirmektedirler. Savunma sistemleri normal olduğu sürece her hafif geçirilen enfeksiyon onların bağışıklık sistemlerini daha da güçlendirmektedir.

Diğer ateş nedenleri şunlardır;

• Romatizmal hastalıklar
• İlaçlar (anti histaminikler, antibiyotikler, hatta aspirin gibi ateş düşürücüler!)
• Aşılar
• Dehidratasyon
• Diş çıkartma?
• Tümörler
• Transfüzyon reaksiyonları

Ateş sırasında karbonhidrat metabolizması yavaşlar, protein ve yağ yıkımı artar. Bunun manası ateş sırasında iştahın azalmasının faydalı olduğudur.  Bu nedenle anneler çocuklarını yemeye zorlamamalı. Ama su içmelerini teşvik etmelidir. Zaten iyileştikçe onların iştahı artacak, hastalık sonlanır sonlanmaz kaybettikleri kiloları alacaklardır.

Ateş zarar verir mi?

Ateş 41°C’nin üzerine çıkarsa (ki çok nadir bir durumdur) beyine zarar verebilir. Gerçi sağlıklı bir çocukta çok yüksek ateşin bile beyin hasarına sebep olma olasılığı çok düşüktür.

Ateş havale yapar mı?

Ateşli bir çocukta anne babaların en büyük korkusu çocuğun ateşe bağlı havale geçirmesidir. Ateşli havalelerde ateş menenjit gibi bilinen ciddi bir enfeksiyon hastalığına bağlı değildir. Daha doğrusu genellikle ateşin bilinen bir nedeni yoktur ya da hafif bir üst solunum yolu enfeksiyonu vardır.  Çocuğun zekâsı ve motor gelişmesi normaldir. İnsanların %4-5’inde görülür. Genellikle ailede aynı tarzda hastalar vardır. 6 aydan önce ve 6 yaştan sonra görülen havaleler ateşli bile olsa ateşli havale kategorisine sokulmaz.

Ateşin havalenin ortaya çıkışındaki rolü kanıtlanamamıştır. Havale çoğu zaman ateş yükselirken geçirilirken bazen de ateş düşerken geçirilir. Belki de ateşi bir neden değil, havaleye eşlik eden bir bulgu gibi kabul etmek gerekir. Bazen çocuk çok yüksek ateşte havale geçirmezken aynı çocuk hafif ateşlerde bile havale geçirebilir.

Havale geçiren çocuğun gözleri döner, yüzü morarır, ağzı köpükle dolar, kollar ve bacakları kasılır ve titrer. Basit ateşli nöbetler 15 dakikadan fazla sürmez. Havalenin süresi genellikle 1-5 dakikadır.

Nöbet sırasında fenobarbital ya da rektal(makattan) diazepam kullanılabilir. Fakat hasta hekime geldiğinde nöbet çoğu kez sonlandığı için tedaviye gerek kalmaz. Bu durumda ebeveynin sakin olması ve çocuğun ağzını temizlemesi ve kustuğunu yutmaması için yan çevirmesi gerekir. Solunum yolu açık olduğu sürece tehlike yoktur. Etrafta çocuğun çarpabileceği sivri cisimler ortadan kaldırılır. Bu arada kasılan çocuğun bağlanması son derce zararlıdır.

Havale geçiren çocukların üçte birinde havaleler tekrarlar. Fakat basit ateşli havaleler hiçbir zaman epilepsiye dönüşmez. Bu nedenle koruyucutedaviye gerek yoktur. Daha önce havale geçirdiği bilinen bir çocuğa ateşlendiği zamanlarda, koruyucu olarak makattan diazepam verilmesi havaleyi önleyebilir. Ateşli havalelerden sonra EEG çektirmek de gereksizdir.

Kompleks ateşli havaleler: Nöbetler 15 dakikadan fazla sürer. Taraf tutan nörolojik işaretler ortaya çıkabilir. %10 oranında epilepsiye dönebilir. Bu nedenle koruyucu ilaç tedavisi gerekebilir.

Ateş sırasında çocuk nasıl giydirilmelidir?

Birçok hekime göre ateşli bir çocuk, ateşin daha fazla yükselmesine neden olabileceğinden, soyulmalı ya da çok hafif kıyafetler giydirilmelidir. Acaba bu tavır ne kadar doğrudur?

Bizce çocuğu soymak ya da hafif giysiler giydirmek doğru değildir. Eğer çocuk soluk görünüyorsa, titriyorsa üşüyorum diyorsa vücut ateşi yükseltmek istiyor demektir. Yani termostatın eşik değerine ulaşılmamıştır. Bu durumda çocuğun üstünü açmak doğru değildir.

Eğer çocuk terliyorsa ya da sıcaktan rahatsız olduğunu söylüyorsa üstünü açın ve hafif giysiler giydirin.Büyük çocuklar ise nasıl istiyorlarsa öyle giyinebilirler.

Soğuk tatbikat

Çok sayıda hekim ve ebeveyn çocuğun ateşini düşürmek için alın, şakaklar, koltukaltı, kasıklar ve bacak arkalarına sık sık ıslak ve ılık kompres uygularlar. Nadiren bazıları soğuk su ve alkol de uygularlar.

Soğuk su ve alkol uygulamak son derece zararlıdır. Islak ve ılık kompresler ise ebeveynleri rahatlatabilir ama çocuğa faydalı olmayıp zarar da verirler. Vücut sıcaklığı soğuk tatbikat ile termostatın eşik değerinin altına düşürülürse kısa bir süre sonra titreme ile birlikte ateş tekrar yükselecektir.  Çok sayıda araştırma soğuk tatbikat yaparak ateşin düşürülmesinin zararlı olduğunu göstermiştir (11-16).

Ateş düşürücüler

Peki, termostatın eşik değeri ilaçlarla düşürülebilir mi? Evet ateş düşürücüler termostatın yükselmiş olan eşik değerini normal seviyeye getirmeye çalışırlar.

En çok kullanılan ateş düşürücüler şunlardır;

Parasetamol: Ateş düşürücü ve ağrı kesicidir, iltihabı azaltan etkisi yoktur. En çok kullanılan ateş düşürücüdür. Eğer parasetamol kullanılacaksa 4 saatten daha kısa aralıkla vermek doğru değildir. Çünkü karaciğerde hasar yapabilir. Mesela parasetamol glütatyon sentezini azaltır (glütatyon vücudun en önemli antioksidanıdır) ve hastalığın uzamasına neden olur. Otistik çocuklarda ise oldukça düşüktür. Çocuk uyuyorsa ateş düşürücü saati geldi diye uyandırılmamalıdır.

İbuprofen: Bu ilacın ateş düşürücü ve ağrı kesici etkisi olduğu gibi iltihabı azaltan etkisi de vardır. Mide şikâyetlerine neden olur.

Aspirin: Bu ilacın ateş düşürücü, ağrı kesici ve iltihabı azaltan etkisi vardır. Aspirinin çok nadir de olsa koma ve ölüme neden olabilen Reye sendromu yapma olasılığı vardır. Bu nedenle çocukluk çağında ateş düşürücü olarak kullanılmaz.

Ateş düşürücü kullanmak doğru mudur?

Ateş enfeksiyonların düzelmesine yardımcı olduğuna göre ateş düşürücü vermek prensip olarak yanlıştır. Üstelik ateş düşürücülerin çok sayıda yan etkisi de vardır. Ama ciddi bir ağrı ateşe eşlik ediyorsa ateş düşürücü kullanılabilir (ateş düşürücüler aynı zamanda ağrı kesicidir).

Ateş düşürücüler hastalık süresini kısaltır mı?

Tam tersine ateş düşürücüler hastalık süresini uzatabilir. Mesela bir araştırmada ateş düşürücü alan gripli hastalarda hastalık 8.8 gün sürerken, ateş düşürücü almayanlarda bu süre 5.3 gün olarak bulunmuştur (17).  Başka bir araştırmada ateş düşürücülerin suçiçeğinin süresini artırdığı görülmüştür (18).

Antibiyotik kullanılması nasıl azaltılır?

Antibiyotiklerin %90’ı üst solunum yolu enfeksiyonlarında kullanılmaktadır.  Daha önce de belirttiğimiz gibi orta kulak iltihaplarında antibiyotik kullanılmasının hiçbir yararı olmadığı gibi birçok zararı da vardır. Boğaz enfeksiyonlarına gelince bunların %90’virüslerle geri kalanı bakterilerle (hemen hemen hepsi streptokoklarla) oluşmaktadır. Yani %90 vakada antibiyotik boşuna kullanılmaktadır.

Peki, enfeksiyonun viral mi yoksa bakteriyel mi olduğunu anlayabilir miyiz? Yüzde yüz değil ama büyük bir olasılıkla anlarız. Viral enfeksiyonlarda burun akıntısı, aksırık, öksürük ateşe eşlik eder (salya-sümük hali).  Hâlbuki bakteriyel enfeksiyonlarda ateş genellikle tek başınadır. Bademciklerde beyaz zarların bulunması da genellikle bakteri enfeksiyonu lehinedir.

Bakteriyel bir boğaz enfeksiyonuna antibiyotik verilmezse ne olur?  Genellikle bir şey olmaz. Nadiren romatizmal ateş (200 de 1 olasılık veya PANDAS olabilir). Romatizmal ateş ciddi kalp hastalığına neden olabilir. Fakat sevindirici bir durum 3-4 yaşın altında romatizmal ateş ya da PANDAS’ın olmamasıdır (3 yaş altı ise antibiyotiğin en çok kullanıldığı dönemdir).

Peki, 3 yaşın üzerinde ateşli bakteriyel enfeksiyonlarda antibiyotik kullanımı nasıl azaltılabilir?

Bu durumda streptokoklar için boğaz kültürü alınır. Birkaç gün sonraki kültür cevabına göre antibiyotik kullanılır.

Peki, bu durumda romatizmal ateş olma olasılığı yok mudur?

Evet yoktur. Enfeksiyon başladıktan sonraki ilk 10 gün içerisinde penisilin kullanılırsa romatizmal ateş olmaz.

Ne zaman doktoru aramalı?

1. Yenidoğan bebekler: hasta görünsünler görünmesinler eğer ateşleri >38.5C ise. (Doktora götürene kadar emzirmeye devam edilmesi gerekiyor).
2. 1-3 ay arasındaki çocuklar: >38.5^oC ise ve hasta görünüyorsa (ikisi birlikte olmalı).
3. 3ay-3yaş arasındaki çocuklar: >39^oC ise ve hasta görünüyorsa.
4. >40^oC’üzerinde ise her yaş ve her durumda.

Hasta yukarıdaki dört kategoriye de girmiyorlarsa sadece sıvı alımı artırılır ve çocuk istirahat ettirilir. Zaten çocuk da oynamak istemez.

• Ateşle beraber çocuğunuzda susturulamayan sürekli ağlama, sürekli uyuklama hali, bilinç bulanıklığı ve sayıklama, ateşle beraber vücutta kızarıklık bulguları varsa,
• Ateş 3 günden daha uzun sürmüşse,
• Ateşle beraber nefes darlığı,  kulak ağrısı, boğaz ağrısı, ense sertliği, sık idrara çıkma, idrar renginde değişiklik, karın ağrısı, kusma, ishal, eklemlerde kızarıklık, ağrı ve şişme mevcut ise, çocuğunuzu mutlaka doktora götürmelisiniz. Bu durumlarda ateşin yüksek olup olmamasının bir önemi yoktur.

KAYNAKLAR

1. Warren RP, Margaretten NC, Pace NC, Foster A. Immune abnormalities in patients with autism. J Autism DevDisord 1986;16:189-197.
2. Burger RA, Warren RP. Possible immunogenetic basis for autism. Ment Retard DevDisabil Res Rev 1998;4:137-141.
3. Gupta S. Immunological treatmentsfor autism. J Autism DevDisord 2000;30:475-479.
4. American Academy of Family Physicians, American Academy of Otolaryngology-Head and Neck Surgery and American Academy of Pediatrics Subcommittee on Otitis Media With Effusion. Otitis Media with Effusion. Pediatrics. 2004; 113(5): 1412-29.
5. Cantekin EI, McGuire TW, Griffith TL. Antimicrobial therapy for otitis media with effusion (‘secretory’ otitis media). JAMA.1991;266(23):3309-17.
6. Bransfield RC, Wulfman JS, Harvey WT, Usman AI. The association between tick-borne infections, Lymeborreliosis and autism spectrum disorders. Med Hypotheses. 2008;70(5):967-74.
7. Kuhn M, Grave S, Bransfield R, Harris S. Long term antibiotic therapy may be an effective treatment for children co-morbid with Lyme disease and autism spectrum disorder.Med Hypotheses. 2012;78(5):606-15.
8. http://www.cidpusa.org/PANDAS.htm
9. Perlmutter SJ, Leitman SF, Garvey MA, Hamburger S, Feldman E, Leonard HL, Swedo SE. Therapeutic plasma exchange and intravenous immunoglobulin for obsessive-compulsive disorder and tic disorders in childhood. Lancet. 1999;354(9185):1153-8.
10. Nicolson R, Swedo SE, Lenane M, Bedwell J, Wudarsky M, Gochman P, Hamburger SD, Rapoport JL. An opentrial of plasmaexchange in childhood-onsetobsessive-compulsivedisorderwithoutpoststreptococcalexacerbations. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry. 2000;39(10):1313-5.
11. PurssellE.Physical treatment of fever.Arch Dis Child.2000;82(3):238-9.
12. Newman J. Evaluation of sponging to reduce body temperature in febrile children. Can Med Assoc J. 1985;132(6):641–642.
13. Sharber J. The efficacy of tepid sponge bathing to reduce fever in young children. Am J Emerg Med. 1997;15(2):188–192.
14. Kinmonth AL, Fulton Y, Campbell MJ. Management of feverish children at home. BMJ. 1992;305(6862):1134–1136.
15. Mahar AF, Allen SJ, Milligan P, Suthumnirund S, Chotpitayasunondh T, Sabchareon A, Coulter JB. Tepid sponging to reduce temperature in febrile children in a tropical climate. ClinPediatr (Phila) 1994;33(4):227–231
16. Agbolosu NB, Cuevas LE, Milligan P, Broadhead RL, Brewster D, Graham SM. Efficacy of tepid sponging versus paracetamol in reducing temperature in febrile children. Ann Trop Paediatr. 1997;17(3):283–288.
17. Plaisance KI, Kudaravalli S, Wasserman SS, Levine MM, Mackowiak PA. Effect of antipyretic therapy on the duration of illness in experimental influenza A, Shigella sonnei and Rickettsia rickettsii infections. Pharmacotherapy. 2000;20(12):1417-22.
18. White LB, Mavor S. http://www.whale.to/vaccine/white.html

Prof. Dr. Ahmet AYDIN

İÜ Cerrahpaşa Tıp Fak.

Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları ABD

Beslenme ve Metabolizma Bilim Dalı Başkanı

www.beslenmebulteni.com

e-posta: besahmet@yahoo.com